امروز سخن از هوش‌مصنوعی پیشرفته و ساخت لباس‌های هوشمندی می‌شود که با اتصال به تلفن‌همراه امکانات هیجان‌‌انگیزی را به بشر می‌دهند. کت‌های هوشمندی که توسط گوگل و لیوایز طراحی شده‌اند؛ قابلیت برقراری اتصال با موبایل‌های هوشمند را دارند. پاسخگویی به تماس و پیامک، استفاده از نقشه گوگل، مکان‌یاب و حتی پخش موسیقی بدون استفاده از موبایل از کاربردهای این کت است که با لمس کردن آستین‌های آن تمامی موارد گفته‌شده امکان‌پذیر شده است. اکنون در این عصر لبریز از فناوری، فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در بسیاری موارد تعیین‌کننده حرکت یک کشور در مرز علم و فناوری است، اما اگر چالش‌ها و معضلات این اکوسیستم اجازه افتادن در دور تند تولیدات فناورانه را به دانش‌بنیان‌ها بدهد. از چالش‌های بیمه‌ای و مالیاتی که بگذریم، بسیاری از آنها معتقدند در مسیر رشد فناوری در ایران سنگ‌اندازی‌های زیادی اعم از بدقولی‌های دولتی در پرداخت وام و تسهیلات تا بی‌اعتنایی شرکت‌های بزرگ برای همکاری وجود دارد و این مشکلات باوجود تاکیدات رهبر معظم انقلاب هنوز حل‌نشده باقی مانده است. صمت در این گزارش به بررسی برخی از این چالش‌ها به زبان دانش‌بنیان‌ها پرداخته است.

کارفرمای ایرانی بی‌اعتنا به تولید داخل

احمد شریعتی‌سیاسر، مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان در گفت‌وگو با صمت بااشاره به چالش‌های رشد فناوری گفت: مشکل مهم فناوران در راستای توسعه فناوری و محصولاتی که برپایه دانش و فن روز ساخته می‌شوند، ‌اهمیت ندادن سازمان‌ها و بی‌توجهی به محصول ایرانی توسط کارفرماهای دولتی است. در واقع، بازارسازی و اقناع کارفرماهای دولتی نیازمند زمان و هزینه زیادی است که در بیشتر موارد از پس شرکت‌های دانش‌بنیان برنمی‌آیند. وی بااشاره به بدقولی‌های دولت در پرداخت مطالبات دانش‌بنیان‌ها گفت: مطالبات شرکت ما و بسیاری دیگر از دانش‌بنیان‌ها سال‌ها است که از سوی دولت معلق مانده و پرداخت نشده و همین امر شرایط را برای تولید محصولاتی که برپایه فناوری ساخته می‌شود، دشوار کرده است. از آنجا که قطعات اکترونیکی تماما خارجی هستند و با نرخ دلار وارد می‌شوند، این تاخیرهای چند ساله مانند ترمزی در روال پیشرفت شرکت‌ها عمل می‌کنند. شریعتی گفت: همچنین وعده وام‌های فوری با بهره کم از سوی کارگزاران اجرایی نمی‌شود و فقط در قالب یک نمایش قهرمانانه ابلاغ می‌شوند، اما عملی نمی‌شوند. وی بااشاره به پرداخت نشدن مطالبات دولتی به‌عنوان مشکل مهم شرکت‌های دانش‌بنیان گفت: از آنجا که تمامی قطعات الکترونیکی خارجی هستند و با ارز وارد می‌شوند، این تاخیرهای چندساله مانند ترمزی در روال پیشرفت شرکت‌ها عمل می‌کنند. بی‌شک در صورت ادامه‌دار بودن کمبود نقدینگی و نوسانات نرخ ارز، اکوسیستم دانش‌بنیان به‌شدت متضرر و در آینده‌ای نزدیک تولیدات فناورانه دانش‌بنیان‌ها کمتر و کمتر خواهد شد.

کنترل از راه دور در صنعت ممکن شد

 این شرکت دانش‌بنیان توانست با طراحی و تولید سامانه‌های کنترل از راه دور، نیاز صنعت داخلی به این نوع محصولات را تامین کند. وی درباره این محصول گفت: شرکت‌های زیاد خارجی مانند زیمنس و اشنایدر و… تجهیزات زیادی را برای بهره‌گیری در ترمینال‌های راه دور (RTU) تولید کرده‌اند که باتوجه به تحریم‌ها و مشکلات پشتیبانی و تامین قطعات و همچنین نرخ تمام‌شده بسیار بالا نیاز مبرمی به سامانه‌های داخلی ایجاد شد. به‌همین‌دلیل تلاش کردیم محصولاتی در زمینه تله متری و کنترل از راه دور را تولید کنیم. وی افزود: در واقع با ایده محوری کنترل و مانیتورینگ بی‌سیم در سال ۱۳۹۱ وارد پارک علم و فناوری خراسان شدیم و با تولید محصول کنترل‌کننده بی‌سیم سطح مخازن آب این نیاز را در صنعت آبفا، نفت و گاز و… برطرف کردیم و با آنالیز این دستگاه‌ها به تولید محصولاتی بهینه و متناسب با نیاز شرایط داخلی پرداختیم.

شریعتی بااشاره به کاربرد این محصول در صنعت گفت: پایش داده‌ها، کنترل و نظارت از راه دور بر فرآیندهایی نظیر میزان مصرف آب و شرایط ایستگاه‌های پمپاژ یا پارامترهای الکتریکی پست‌های برق و… اثرگذار است و امروزه کمک شایانی به مدیریت مصرف، پشتیبانی، آنالیز هزینه‌ها و مدیریت بر مصرف می‌کند. این تجهیزات به‌طورچشمگیری در حوزه آبفا، نفت و گاز، توزیع برق و… به کار گرفته می‌شود. وی افزود: تجهیزات تولیدشده در شرکت آفرینش سیستم با نرم‌افزارهای خارجی به‌راحتی ارتباط برقرار کرده و کاملا ماژولار (برطبق طراحی منظومه‌وار) و منحصر به فرد طراحی شده است. گفتنی است، این امر امکان سفارشی‌سازی کامل سخت‌افزار را باتوجه به نیاز مشتری فراهم می‌کند که در نهایت به کاهش هزینه‌های تمام‌شده می‌انجامد. به‌گفته این فعال دانش‌بنیان، محصول تولیدشده نسبت به نمونه‌های خارجی ارزان‌تر وکارآمدتر است و به‌عنوان نمونه، پروژه تله متری و کنترل از راه دور پست‌های برق اجراشده توسط این شرکت در سال ۱۳۹۳ در پالایشگاه قطران زرند در حدود یک‌چهارم نمونه خارجی آن بوده است.

شریعتی گفت: نرخ محصولات تولیدشده باتوجه به ایرانیزه بودن تمامی ملزومات و تجهیزات جانبی (آنتن‌ها، سنسورها و…) نسبت به نمونه خارجی آنها باتوجه به نرخ فعلی ارز یک‌چهارم و نسبت به نمونه داخلی ۳۰ درصد ارزان‌تر است. شریعتی‌سیاسر درباره اشتغالزایی ایجادشده توسط این شرکت هم گفت: تمامی بردهای سخت‌افزاری، ماژول‌ها، ترانسمیترها، آنتن‌های یاگی و…، برون‌سپاری یا در شرکت تولید می‌شوند که منجر به اشتغال حدود ۲۰ تا ۲۵ نفر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم با گرایش‌های متفاوت شده است.

رهایی از دردسرهای تسهیلاتی در جایی دیگر

عدم‌صرفه اقتصادی فعالیت‌های فناورانه در کشور یکی دیگر از چالش‌های دانش‌بنیان در مسیر تولیدات فناورانه است. علی رحمانپور، مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان در زمینه اینترنت اشیا در گفت‌وگو با صمت گفت: یکی از مهم‌ترین پارامترهایی که موجب کند شدن رشد فناوری در کشور می‌شود، صرفه‌های اقتصادی است که در آن‌سوی مرزها وجود دارد. گفتنی است، به‌طورمعمول در کشورهای دیگر شرایط بهتری برای شرکت‌های دانش‌بنیان به‌دلیل افت ارزش ریال وجود دارد و همین امر باعث می‌شود آنها دست از کار بکشند و به مهاجرت ترغیب شوند. همچنین، تفاوت ارزی موجود در کشور باعث شده است که بخواهند از صفر شروع و سختی‌ها را تحمل کنند. از تفاوت ارزی که بگذریم، بعد دیگری که دانش‌بنیان‌ها را دلسرد از تولیدات فناورانه می‌کند، کیفیت و رفاه اجتماعی موجود در کشورهایی است که اغلب مقصد مهاجرت نخبگان به‌شمار می‌روند. وی افزود: حمایت خاصی از سوی نهادهای دولتی وجود ندارد و حجم سرمایه‌گذاری که در یک سال گذشته روی شرکت‌های دانش‌بنیان انجام گرفته، قابل‌مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته نیست، حتی به‌طورکامل متوقف شده است. از سوی دیگر، چون دانشجویان ظرفیت بالایی دارند، به‌طبع در این حوزه افرادی که خواهان فعالیت هستند، در نهایت به این نتیجه می‌رسند که شاید در کشور کارآیی لازم را ندارند و ترغیب به مهاجرت می‌شوند. بخش دیگر، مشکلات و اوضاع کلان کشور است و در کل، وقتی شرایط کشور برای اکوسیستم نوآوری مناسب نباشد، نمی‌توان با زیست گلخانه‌ای و متفاوت از دیگر بخش‌های کشور از آنها مراقبت کرد. رحمان‌پور گفت: در زمینه اینترنت اشیا بازار خوبی برای شرکت‌های استارت‌آپی و دانش‌بنیان‌ها وجود دارد و مهاجرت، بحث داغ نخبگان این حوزه است. افزون بر آن، تحریم‌ها باعث شده که برخی شرکت‌های دانش‌بنیان نمی‌توانند با بدنه و ساختار داخلی خود به فعالیت بپردازند و مجبور هستند برای توسعه کسب‌وکارشان بخشی از فعالیت خود را در قالب شرکت‌های فرامرزی انجام دهند و ترجیح این است که مجموعه خارجی ثبت کنند و برخی به‌دلیل رشد و پیشرفتی که شاهدش هستند، ترجیح می‌دهند شرکت پایه را آن شرکتی انتخاب کنند که در خارج از کشور تاسیس کرده‌اند.