در حالی اکنون صحبت از صادرات برنج می‌شود که سال گذشته نیز اخباری از آن به گوش رسید. دی ۱۴۰۱ فعالان حوزه برنج از آغاز صادرات برنج ایرانی به کشورهای عربی، امریکایی و روسیه خبر دادند که تاکنون خبر دقیقی از میزان آن در دسترس نیست. این در حالی است که باتوجه به میزان برنج تولیدی کشور، بخشی از نیاز بازار باید از محل واردات تامین شود.

البته مباحث اقتصادی و توان خرید مصرف‌کننده نیز در این موضوع اثرگذار است، زیرا فاصله قیمتی برنج ایرانی و وارداتی زیاد است و این محصول در دسترس همه اقشار جامعه نیست.

طبق گزارش‌های موجود درحال‌حاضر ۱۰ کشور چین، هند، اندونزی، بنگلادش، ویتنام، تایلند، میانمار، ژاپن، فیلیپین و برزیل بزرگ‌ترین تولیدکنندگان برنج جهان هستند که چین سالانه با بیش از ۱۹۵ میلیون تن و برزیل با بیش از ۱۲ میلیون تن نخستین و دهمین تولیدکننده به‌شمار می‌روند.

ایران هم در جدول تولید برنج در جهان در رده ۲۶ است.با این حال هرازگاهی شاهد بهم‌ریختگی بازار برنج می‌شویم که به‌عقیده فعالان این حوزه نظارت سازمان‌های نظارتی و تعزیراتی روی بازار برنج ضعیف است و به‌همین دلیل بازار آشفته می‌شود.در واقع صحبت از صادرات محصولی است که نه در آن خودکفا هستیم و نه نظارتی برای کنترل عرضه و تقاضای آن در بازار وجود دارد!

موفقیت در صادرات برنج بعید است

مسیح کشاورز، دبیر انجمن تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان برنج با اشاره به برخی اخبار اعلام‌شده مبنی بر صادرات برنج ایرانی به صمت گفت: نرخ و کیفیت دو اصل مهم در معرفی یک محصول در بازار جهانی است و پیش از هر چیز باید این را در نظر گرفت که آیا برنج ایرانی در بازار جهانی محبوبیت دارد؟ در دنیا بیشتر به‌دنبال آنالیز ارزش غذایی یک محصول هستند.

از سوی دیگر ممکن است برنج ایرانی با نرخی ۳ برابر نرخ برنج خارجی در بازارهای جهانی عرضه شود. در نتیجه نمی‌توان به صادرات موفق این محصول امیدوار بود.

وی با اشاره به هند به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده برنج جهان اظهار کرد: وقتی هند با تولید سالانه ۱۱۰ میلیون تن برنج و حداقل نرخ تمام‌شده می‌تواند در بازار جهانی حضور داشته باشد، دیگر نمی‌توان به صادرات برنج ایران امید داشت.

دبیر انجمن تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان برنج در ادامه افزود: نمی‌توان از عنوان صادرات برای فروش ۱۰ تا ۲۰ تن برنج به کشورهای خارجی استفاده کرد؛ هند یا پاکستان میلیون‌ها تن صادرات برنج دارند.

وی با اشاره به تاثیر ممنوعیت واردات بر نوسانات نرخ برنج در سال ۱۴۰۰ بیان کرد: در سال ۱۴۰۰ ممنوعیت واردات برنج منجر به کمبود برنج خارجی در بازار شد و این کمبود، بازار برنج ایرانی را هم تحت‌الشعاع قرار داد و باعث شد نرخ برنج ایرانی به‌صورت افسارگسیخته افزایش یابد که این مسئله در سال ۱۴۰۱ منجر به رکود هم در بازار برنج خارجی و هم در بازار برنج ایرانی شد.

در سال ۱۴۰۱ ممنوعیت واردات برداشته شد و بخش خصوصی تا اواسط آبان حدود ۸۹۶ هزار تن برنج وارد کرد؛ یعنی به‌طور متوسط ماهانه حدود ۱۱۰ هزار تن برنج وارد می‌شد که میزان مصرف واقعی برنج خارجی در کشور ما است، اما امروز تاکنون ۵۵۰ هزار تن برنج وارد شده؛ یعنی ماهانه حدود ۷۰ هزار تن که این آمار برای کشور خیلی کم است.

ایران هند نیست

کشاورز با اشاره به مزیت‌های رقابتی برای صادرات موفق گفت: لازمه دستیابی به قدرت رقابت در بازارهای دنیا فراهم بودن زیرساخت‌های مناسب است. برای نمونه هند به‌عنوان بزرگ‌ترین تولید‌کننده و صادرکننده برنج جهان از بالاترین سطح فناوری در این عرصه استفاده می‌کند. سیستم کاشت و برداشت در این کشور مکانیزه است که در نتیجه آن از شالیزارها ۹۹ درصد برنج بدون ضایعات تحویل می‌گیرند. از سوی دیگر خاک و زمین مرغوب موجب برداشت چندین باره محصول در یک سال می‌شود.

سود بیشتر کشاورز!

دبیر انجمن تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان برنج با اشاره به مزایایی که عامل موفقیت صادرات سایر کشورها شده، گفت: در مجموع برای صادرات برنج باید راه‌های بسیاری را طی کرد.بی‌شک کشاورز سود بیشتری از فروش برنج خود به کشورهای خارجی به‌دست می‌آورد، اما بسیار بعید است که به‌دلیل موانع داخلی و کسری که در تامین بازار داریم شاهد صادرات موفق برنج باشیم. در نهایت زمینه صادرات تنها برای بخشی از متقاضیان ایرانی فراهم است.

صادراتی در کار نبود

کشاورز با اشاره به اخباری که سال گذشته درباره صادرات برنج به ۳ کشور منتشر شده بود نیز بیان کرد: صادرات برنج به روسیه در سال گذشته در حد نمونه‌ و مقدار آن زیر ۵ هزار تن بود که نمی‌توان عنوان صادرات را به آن داد و البته مورداستقبال نیز قرار نگرفت.

گرانی برنج پس از صادرات!

جمیل علیزاده‌شایق، دبیر انجمن برنج ایران درباره اخبار اخیر مبنی بر صادرات برنج ایرانی به صمت گفت: کشور ما توان صادرات برنج را ندارد، زیرا هر سال حدود ۷۰۰ هزار تن کسری برای تامین نیاز داخل داریم. در واقع اگر گاهی صحبت از صادرات می‌شود تنها به‌منظور تشویق کشاورزان است.

وی با اشاره به استقبال کم بازار داخل از برنج‌های تولیدی در استان‌های جنوبی اظهار کرد: برنج‌ استان‌های جنوبی در بازار داخل مورداستقبال قرار نمی‌گیرد، اما شیخ‌نشینان جنوب و کشورهایی مانند عراق این برنج را می‌پسندند.

در نتیجه صادرات برنج هرچند محدود به برخی کشورهای عربی باعث تشویق کشاورزان جنوبی خواهد شد. اما صادرات برنج درجه یک، باکیفیت و خوش‌عطر شمال امری شدنی نیست و بیشتر ژست سیاسی است.

برنج کم‌ است!

شایق با اشاره به کمبود برنج ایرانی در بازار گفت: وقتی به حد کافی برنج ایرانی در بازار وجود ندارد، چگونه می‌توان آن را صادر کرد؟ برای مثال عربستان خواهان برنج ایرانی به هر قیمتی است، اما چه کسی تضمین می‌کند به‌واسطه صادرات برنج بازار دچار کمبود و گرانی نشود. طبیعی است که به‌دلیل سود بیشتر کشاورز از صادرات برنج استقبال کند، اما به این واسطه شاهد کمبود و گرانی برنج در بازار خواهیم بود.

وی درباره تاریخ‌گذاری برای توقف یا شروع واردات برنج خارجی نیز بیان کرد: مهم نیست که برنج خارجی چه زمانی وارد کشور شود؛ مهم این است که مقدار تولید و مصرف کاملا مشخص است و کسری آن باید تامین شود.

تاثیر واردات بی‌رویه

دبیر انجمن برنج ایران درباره تاثیر واردات بی‌رویه برنج بیان کرد: واردات برنج از هند و پاکستان تنها به‌دلیل کمبود صورت می‌گیرد، اما در عین حال واردکنندگان از این کسری برنج سوءاستفاده می‌کنند و هر سال حدود یک میلیون تن برنج وارد می‌شود، زیرا به‌دلیل هزینه کم واردات برنج خارجی و خرید برنج خارجی توسط اقشار کم‌درآمد، سود بیشتری برای واردکننده حاصل می‌شود. این در حالی است که واردات بی‌رویه برنج موجب دپو برنج ایرانی برداشت ۱۴۰۱ در انبارهای گیلان شده است.

وی در ادامه با انتقاد از دولت افزود: طی ۵ سال گذشته هیچ وقت زیر یک میلیون تن برنج وارد نشده و باید یک نظمی به این روند داده شود. در واقع معاونت تنظیم بازار محصولات کشاورزی در وزارت جهاد باید میزان تولید و مصرف و واردات را بررسی کند، اما متاسفانه هم در واردات و هم در تولید محصولات بی‌نظم هستیم و دود آن هم فقط به چشم مصرف‌کننده می‌رود. دولت که اجازه واردات بیش از مصرف را صادر می‌کند، چرا فکری به حال برنج‌های باکیفیت و خوش‌طعم بازار نمی‌کند؟

راهکار چیست؟

شایق در بیان راهکاری برای حمایت از برنجکاران اظهار کرد: بهترین روش این است که دولت برنج را از کشاورز خریداری کند و با پرداخت سوبسیدی به مصرف‌کننده کم‌درآمدی که مایل به خرید برنج ایرانی است، بفروشد.

بارها این درخواست ازسوی انجمن برنج مطرح شده که به‌جای پرداخت یارانه‌ به دهک‌های مختلف، گوشه‌ای از این مبلغ را به خرید برنج اختصاص دهند. در واقع از این طریق برنج ایرانی با قیمتی کمتر در فروشگاه‌های خاص به فروش خواهد رسید. البته اجرای این طرح نیاز به نظارت کافی دارد، چراکه ممکن است با دلالانی روبه‌رو شویم که برنج ایرانی را ارزان خریداری می‌کنند و گران می‌فروشند.

سخن پایانی

در برخی از سال‌های اخیر شاهد بهم‌ریختگی بازار برنج بوده‌ایم و هر بار بهانه‌ای برای این آشفته‌بازارمطرح شد. حالا باوجود همین بازاری که نمی‌توان آرامش آن را تضمین کرد، صحبت از صادرات برنج می‌شود؛ آن هم محصولی که هر سال نیازمند واردات آن برای تامین بازار داخل هستیم. بر همین اساس به‌عقیده فعالان این حوزه امکان صادرات برنج وجود ندارد.

در واقع ایران هند نیست که بتواند در بازارهای جهانی برنج ایرانی را معرفی کند. از سوی دیگر برنج ایرانی محبوبیت بازار داخل را در بازار خارجی به‌دست نخواهد آورد. در مجموع نباید صادرات برنج به بازارهای جهانی را امری شدنی دانست!